Symetryczny toniczny odruch szyjny (STOS) w pełni pojawia się około 6-8 miesiąca życia i jest hamowany około 9-11 miesiąca.

STOS a czworakowanie

Pojawienie się STOS to moment, kiedy niemowlę zaczyna odpychać się od podłoża z pozycji leżącej na brzuchu, aby przygotować się do rozpoczęcia czworakowania na dłoniach i kolanach. Kiedy dziecko unosi głowę (wyprost), następuje wyprostowanie kończyn górnych, któremu towarzyszy zgięcie kończyn dolnych; a kiedy głowa jest opuszczana (zgięcie), górne kończyny zginają się, a kończyny dolne prostują. Uważa się, że STOS zapewnia podstawę dla stabilnej pozycji przeciwdziałającej grawitacji w pozycji na brzuchu (uniesionej na łokciach) oraz możliwości podniesienia ciężaru górnej części ciała w gotowości do czworakowania. Jednak tak długo, jak występuje STOS, dziecko nie jest w stanie skoordynować górnej i dolnej części ciała, co jest niezbędne do tego, by zacząć prawidłowe czworakowanie. Udźwignięcie ciężaru górnej części ciała na wyprostowanych rękach jest możliwe jedynie z równoczesnym uniesieniem i wyprostowaniem głowy. Inna funkcja STOS polega na tym, że pomaga on dziecku podciągnąć się z pozycji podparcia na dłoniach i kolanach do pozycji stojącej.

STOS a osteopatia

STOS może także wspomagać proces wyrównywania szyjnych i krzyżowych odcinków kręgosłupa, przygotowując kręgosłup dziecka do właściwego wyrównania w pozycji pionowej, która jest niezbędna do stania i chodzenia. W związku z tym osteopaci mówią o „pierwotnych” i „wtórnych” krzywiznach kręgosłupa. Krzywizna pierwotna kształtuje się od czwartego tygodnia ciąży, formując ostatecznie łukowate wygięcie; z kolei pierwsza krzywizna wtórna (lordoza szyjna) pojawia się od trzeciego do czwartego miesiąca po urodzeniu, co zbiega się z rozwojem odruchów prostowania oraz zdolności skupiania wzroku; druga krzywizna wtórna kształtuje się między 12 a 18 miesiącem życia, kiedy następuje przejście od czworakowania do chodzenia. Jest to czas, kiedy powstaje lordoza lędźwiowa. Różnicowanie górnych i dolnych części ciała, pozycja czworacza oraz poruszanie się za pomocą wszystkich czterech kończyn mogą wspomagać rozwój wtórnej krzywizny, żeby do czasu, kiedy dziecko nauczy się stać na dwóch nogach, miało jedną pierwotną i dwie wtórne krzywizny umożliwiające utrzymanie wyprostowanej postawy i wykonywanie zróżnicowanych ruchów.

STOS a trening umiejętności wzrokowych

Peter Blythe zasugerował, że w czasie, kiedy STOS jest najbardziej aktywny (8-11 miesiąc życia), może on odgrywać rolę w rozwoju akomodacji wzroku. Dzieje się tak dlatego, że kiedy dziecko ustawia się w pozycji czworaczej i opuszcza głowę, to ramiona się zginają, a oczy dziecka zmuszone są do skupienia się na bliskiej odległości. Kiedy głowa jest wyprostowana, to ramiona się prostują, nogi zginają w kolanach, wzrok dziecka w naturalny sposób skupia się na dalekiej odległości. Okres integracji (kołysanie się na dłoniach i kolanach, po którym następuje czworakowanie) pomaga prawdopodobnie usprawnić zdolność do zmiany skupiania wzroku na obiektach znajdujących się w bliższej i dalekiej odległości. W tym kontekście interesujące jest, że na tym samym etapie rozwoju, na którym dziecko uczy się czworakować na dłoniach i kolanach, zaczyna jednocześnie postrzegać głębię.
W badaniu, w którym analizowano wpływ nieprawidłowych odruchów i programu integracji odruchów na określone ruchy gałek ocznych, odkryto korelację między niewyhamowanym STOS a zaburzonym wertykalnym (pionowym) śledzeniem wzrokowym. Ruchy wertykalnego śledzenia wzrokowego są niezbędne do prawidłowego wyrównywania kolumn w działaniach matematycznych oraz do oceny wysokości, np. gdy się stoi blisko krawędzi urwiska albo wchodzi na zjeżdżające w dół ruchome schody.
Czynność czworakowania na dłoniach i kolanach pomaga również zintegrować widzenie, propriocepcję i równowagę w nowym dla dziecka odniesieniu do grawitacji, tworząc kolejny etap ćwiczenia, usprawniający integrację funkcjonowania wszystkich trzech układów. Może to stanowić jedną z przyczyn wyższego wskaźnika występowania specyficznych trudności w uczeniu się u dzieci, które w pierwszym roku życia nie przechodziły przez rozwojową fazę pełzania na brzuchu lub czworakowania na dłoniach i kolanach. Nie oznacza to, że prawdopodobieństwo wystąpienia trudności w uczeniu się w późniejszym okresie jest większe u wszystkich dzieci, które pominęły pełzanie i czworakowanie, ale wskazuje, że jeśli dziecko wskutek opóźnionej integracji odruchów na tym ważnym etapie jest niezdolne do podjęcia w spodziewanym czasie czynności pełzania i czworakowania, może mieć to wpływ na kolejne powiązane funkcje, takie jak równowaga, postawa i percepcja wzrokowa.

STOS a postawa ciała

Jedną z pierwszych "ofiar" niewyhamowanego lub śladowego STOS może być postawa ciała. Dzieje się tak dlatego, że położenie głowy nadal wpływa na napięcie mięśni w górnej i dolnej części ciała. Kiedy głowa jest opuszczona, barki zazwyczaj wyginają się do tyłu, a dolna część ciała prostuje się, co powoduje przyjęcie postawy z głową wysuniętą do przodu i opadnięciem barków, które przybierają zaokrąglony kształt. Nieprawidłowa postawa utrzymująca się przez dłuższy czas będzie mieć wpływ na strukturę, szczególnie u rozwijającego się dziecka w okresach intensywnego wzrostu, takich jak pokwitanie i lata młodzieńcze. Niewyhamowany lub śladowy STOS może wpływać zarówno na postawę, jak i chód. Wpłynie również na pozycję siedzącą, ponieważ niewyhamowany STOS zakłóca integrację górnej i dolnej części ciała.
Małe dzieci z niewyhamowanym STOS, a zwłaszcza dziewczynki, których stawy biodrowe są bardziej elastyczne niż u chłopców, mają skłonność do siadania z nogami ułożonymi w „W”. Pozycja siedząca na podłodze po turecku jest przez nie często uważana za niewygodną, więc niektóre dzieci siedząc w szkole na podłodze podczas cichych zajęć lub słuchania opowiadania bezustannie wiercą się i kręcą. Dzieje się tak dlatego, że kiedy głowa zostanie wysunięta do przodu, barki przyginają się, a nogi prostują, co praktycznie uniemożliwia siad skrzyżny. Siedząc przy biurku, gdy tylko dziecko pochyli głowę, aby rozpocząć pisanie, jego ramiona automatycznie również zginają się, utrudniając w ten sposób utrzymanie odpowiedniej kontroli postawy górnej części ciała. W miarę dorastania, dzieci te wolą odrabiać lekcje lub oglądać telewizję leżąc na podłodze, niż siedząc na krześle. Siedzenie z wyprostowanymi nogami i zgiętymi rękoma jest niewygodne, więc dzieci często wsuwają stopy pod zgięte nogi lub okręcają je wokół nóg krzesła, aby w ten sposób utrzymać dolną część ciała w jednej pozycji.
Można powiedzieć, że dzieci z niewyhamowanym STOS czują się niekomfortowo we własnym ciele, a ten posturalny dyskomfort utrudnia siedzenie w miejscu oraz wykonywanie skoordynowanych czynności. Zła postawa wpływa na napięcie mięśniowe i odwrotnie, tak że dziecko z odruchem STOS w zgięciu często ma na tyle słabo rozwinięte napięcie mięśniowe w górnej części ciała, że terapeuta zajęciowy czy fizjoterapeuta może postawić diagnozę hipotonii.

STOS a nauka samodzielnego jedzenia

Ponieważ STOS powoduje słabą kontrolę nad ramieniem i dłonią, gdy głowa jest poruszana do przodu lub w dół, to może to wpływać niekorzystnie na koordynację przy próbie zbliżenia dłoni do ust, co prowadzi do niechlujnego jedzenia. Są to dzieci, które karmią własne ubranko i podłogę prawie tak samo skutecznie jak siebie samych. Czynność kierowania łyżki, widelca czy filiżanki do ust jest wykonywana na tyle niezdarnie, że ręka nie trafia w ogóle do ust lub też fragmenty jedzenia trafiają nie tam, gdzie trzeba.


[Opracowanie na podstawie: Sally Goddard Blythe „Jak osiągać sukcesy w nauce”]

Chcesz wiedzieć więcej o odruchach pierwotnych, skutkach ich niewyhamowania i sposobach terapii? Zapisz się na roczne szkolenie INPP dla terapeutów, które rusza we wrześniu 2021:
http://inpp.pl/roczne_dla_terapeutow_20212022-197.html