opracowanie Maria Matuszkiewicz
Badanie odruchu Moro jest elementem oceny neurologicznej noworodków i może być wczesnym wskaźnikiem zaburzeń neurorozwojowych. Za nieprawidłową reakcję odruchu Moro u niemowląt uważa się jego brak lub osłabienie, lub wzmożoną reakcję w prawidłowym okresie występowania, lub utrzymywanie się dłużej niż do okresu, w którym jest zwykle hamowany. Nieprawidłowe wzorce reakcji i/lub hamowania odruchu Moro w pierwszym roku życia zaobserwowano u różnych grup niemowląt:
- apatycznych z hipotonią (niskim napięciem mięśniowym),
- z encefalopatią niedotlenieniowo-niedokrwienną,
- z krwotokiem wewnątrzczaszkowym,
- z wadami rozwojowymi mózgu,
- z urazami porodowymi,
- z ciężką zamartwicą porodową,
- z ciężką infekcją,
- ze spastycznym porażeniem mózgowym,
- z obrzękiem mózgu,
- urodzonych po długim i trudnym porodzie lub przez poród kleszczowy,
- z porażeniem Erba,
- ze złamaniem obojczyka lub kości ramiennej, lub uszkodzeniem stawu barkowego,
- urodzonych przez cesarskie cięcie,
- wcześniaków,
- matek uzależnionych od substancji takich jak: heroina, opioidy, kokaina, tytoń lub substancje lotne.
Bezpośrednio po urodzeniu i przez pierwsze 6 tygodni odruch ten składa się z dwóch faz: wyprostnej, z obustronnym wydłużeniem i odwiedzeniem kończyn oraz rozciągnięciem kręgosłupa często obejmującym odgięcie głowy, i zgięciowej, z przywiedzeniem kończyn i opuszczeniem głowy, której zwykle towarzyszy intensywny płacz dziecka. Między drugim i trzecim miesiącem wszystkie ruchy są zmniejszone, a ruchy kończyn dolnych zanikają. Płacz jest rzadszy i mniej intensywny, a czasami dziecko robi tylko płaczącą minę, ale nie płacze. Reakcja ta powinna zaniknąć około 12 tygodnia życia niemowlęcia.
Odruch Moro jest filogenetycznie starym wzorcem zachowania obecnym u wszystkich naczelnych, który służył objęciu i przytrzymaniu się opiekuna w sytuacji zagrożenia. Jednak ludzie nie żyją już na drzewach, a nasze niemowlęta nie muszą już stale lgnąć do matek, więc jest to reakcja biologicznie niepotrzebna u ludzi. Niepotrzebna, ale nadal występująca u niemowląt i silnie wpływająca na ich funkcjonowanie emocjonalne, ponieważ wiąże się ze wzrostem poziomu hormonów stresu we krwi. Tym bardziej jest to ważne, że odruch Moro może być wywoływany przez wiele bodźców: nagły głośny hałas (bodziec słuchowy), ból lub zmiana temperatury lub szorstki dotyk (bodziec dotykowy), ruch w polu widzenia lub zmiana światła (bodziec wzrokowy), pasywną stymulację przedsionkową lub aktywne ruchy dziecka, takie jak potrząsanie głową, kopanie, kaszel i kichanie.
Badania wykazały, że odruch Moro można rozumieć jako aktywne zachowanie obronne reakcji walki lub ucieczki noworodka, który nie może gestykulować, aby komunikować się z matką. Teorię tę potwierdza fakt, że niemowlę uspokaja się po podniesieniu i przytuleniu przez matkę. Ponieważ odruch Moro jest zrytualizowaną niewerbalną formą komunikacji, służącą uzyskaniu przez dziecko ochrony, to sposób opieki nad niemowlęciem ma kluczowe znaczenie. W związku z tym dziecko powinno być chronione przed intensywnymi bodźcami sensorycznymi w pierwszych tygodniach życia. Komunikacja od dziecka do rodzica za pośrednictwem odruchu Moro i właściwa reakcja osoby dorosłej są pierwszymi krokami do ustanowienia więzi afektywnych i przywiązania u dziecka oraz więzi u rodzica.
Niewyhamowany odruch Moro u starszych dzieci i dorosłych powoduje nadmierne uwalnianie adrenaliny i kortyzolu, co może prowadzić do zwiększonego poczucia stresu, zagrożenia i strachu, a także zwiększonego lęku, wahań nastroju, reaktywności i wrażliwości, stałego bycia w stanie walki lub ucieczki, zmęczenia nadnerczy i spadku odporności. Starsze dzieci z niewyhamowanym odruchem Moro są nadmiernie reaktywne i nadwrażliwe na niektóre bodźce i sytuacje, w których te bodźce występują. Może to negatywnie wpłynąć na codzienne zachowanie i funkcjonowanie emocjonalne dziecka, powodując niepewność, niepokój, słabą zdolność adaptacji, słabą uwagę, ostrożność fizyczną, słabą regulację poziomu energii, labilne emocje, wahania nastroju, przeciążenie sensoryczne w ruchliwym i hałaśliwym otoczeniu oraz niski próg tolerancji na stres. Terapia mająca na celu obniżenie poziomu odruchu Moro może jednocześnie powodować obniżenie poziomu lęku i dyskomfortu psychicznego.
Badania wykazały wyższy poziom odruchu Moro niż u dzieci typowo rozwijających się w wieku przedszkolnym i szkolnym w różnych grupach dzieci z wyzwaniami rozwojowymi:
- z rozwojowym zaburzeniem językowym (DLD, SLI, afazja dziecięca),
- z dysleksją rozwojową,
- z trudnościami w uczeniu się,
- ze słabą kontrolą ruchów gałek ocznych,
- z niezdolnością do ignorowania nieistotnych informacji wizualnych,
- ze zmniejszoną dokładnością ruchów sakkadowych,
- z nadpobudliwością,
- z ADHD,
- z destrukcyjnym zachowaniem lub tendencją do wycofywania się w celu uniknięcia nadmiernych bodźców,
- z lękiem,
- z nieśmiałością i niską samooceną,
- ze spektrum autyzmu.
Terapia stymulacji i hamowania odruchów INPP zawsze rozpoczyna się od pracy nad niewyhamowanym odruchem Moro. Standardowo zaczynamy pracę z dziećmi w wieku 7 lat. Niekiedy dacydujemy się zacząć wcześniej (nawet z dziećmi w wieku 5 lat), jednak nie jest to standardowe postępowanie, gdyż ćwiczenia INPP są stosunkowo trudne, a wymagają regularności, dokładności i wolnego tempa wykonywanego ruchu. Zdarza się, że podejmujemy próby wcześniej, bo niewyhamowany odruch Moro znacznie utrudnia codzienne funkcjonowanie dziecka w środowisku domowym, a jeszcze bardziej w przedszkolu.
Burza mózgów wśród praktykujących licencjonowanych terapeutów INPP pozwoliła nam stworzyć listę zaleceń (zapewne niepełną), z których mogą skorzystać rodzice młodszych dzieci z podejrzeniem niewyhamowanego odruchu Moro, dla których procedury INPP są jeszcze za trudne:
- Dokładna diagnostyka neurologiczna.
- Zadbanie o spokojną atmosferę w domu.
- Prawidłowe reagowanie na pojawienie się odruchu Moro u dziecka: przytulanie, ciepłe i uspokajające słowa, dawanie poczucia zrozumienia (nie tłumaczenie dziecku, że “przecież nie ma się czego bać”).
- Unikanie przeciążenia sensorycznego i emocjonalnego dziecka.
- Zadbanie o regulację emocji dziecka poprzez nauczenie się jej przez rodziców (tylko wyregulowany rodzic może wspomóc regulację dziecka). Pomocni mogą być terapeuci traumy.
- Wizyta u osteopaty pediatrycznego, który ma szerokie doświadczenie w pracy z dziećmi oraz jest wyszkolony w pracy z odruchami.
- Ocena wrażliwości sensorycznej dziecka i zmniejszanie nadwrażliwości przez odpowiednio dobraną terapię sensoryczną (wyłącznie w oparciu o bodźce tolerowane przez dziecko), np. integracja sensoryczna, ocena foniatryczna lub trening słuchu, terapia taktylna.
- Kiedy tylko fizyczne możliwości dziecka będą wystarczające do wykonywania ćwiczeń w domu rozpoczęcie terapii stymulacji i hamowania odruchów INPP. Lista uprawnionych terapeutów: http://inpp.pl/licencjonowani_terapeuci_inpp-179.html
Bibliografia:
- Akbuğa, E., & Eliöz, M. (2021). Otizm Spektrum Bozukluğunda Refleks Tabanlı Motor ve Gelişimsel Problemler: Fear Paralysis ve Moro [Reflex-based Motor and Developmental Problems in Autism Spectrum Disorder: Fear Paralysis and Moro]. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 22(4), 945–968. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.662070
- Bartlett, D., Piper, M., Okun, N., Byrne, P., & Watt, J. (1997). Primitive reflexes and the determination of fetal presentation at birth. Early human development, 48(3), 261–273. https://doi.org/10.1016/s0378-3782(97)01865-3
- Berne, S. A. (2006). The Primitive Reflexes: Considerations in the Infant. Optometry and Vision Development, 37(3), 139–145.
- Bilbilaj, S., Gjipali, A., & Shkurti, F. (2017). Measuring Primitive Reflexes in Children with Learning Disorders. European Journal of Multidisciplinary Studies, 2(5), 285–298.
- Brandes, B. L. (2015). The symphony of reflexes. Interventions for human development, autism, ADHD, CP, and other neurological disorders. North Charleston, South Carolina: Quantum Reflex Integration, Inc.
- Calvin, N., & Ramli, Y. (2020). Detecting neurodevelopmental problems using the simple parent-reported screening tool in combination with primitive reflex assessment. Paediatrica Indonesiana, 60(1), 31–36. http://dx.doi.org/10.14238/pi60.1.2020.31-6
- Chasnoff, I. J., & Burns, W. J. (1984). The Moro reaction: a scoring system for neonatal narcotic withdrawal. Developmental medicine and child neurology, 26(4), 484–489. https://doi.org/10.1111/j.1469-8749.1984.tb04475.x
- Desorbay, T. (2013). A neuro-developmental approach to specific learning difficulties. International Journal of Nutrition, Pharmacology, Neurological Diseases, 3(1), 1–2.
- Futagi, Y., Toribe, Y., & Suzuki, Y. (2012). The grasp reflex and moro reflex in infants: hierarchy of primitive reflex responses. International journal of pediatrics, 191562. https://doi.org/10.1155/2012/191562
- Goddard Blythe, S. (2017). Attention, balance and coordination. The A.B.C. of learning success (2nd ed.). Hoboken: Wiley Blackwell.
- Goddard Blythe, S. (2018). Odruchy, uczenie się i zachowanie. Okno do umysłu dziecka [Reflexes, learning and behavior. A window into the child’s mind]. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
- González, S. E., Ciuffreda, K. J., Hernández, L. C., & Escalante, J. B. (2008). The Correlation between Primitive Reflexes and Saccadic Eye Movements in 5th Grade Children with Teacher-Reported Reading Problems. Optometry & Vision Development, 39(3), 140–145.
- Grzywniak, C. (2016). Role of early-childhood reflexes in the psychomotor development of a child, and in learning. Acta Neuropsychologica, 14(2), 113–129. https://doi.org/10.5604/17307503.1213000
- Hamer, E. G., & Hadders-Algra, M. (2016). Prognostic significance of neurological signs in high-risk infants – a systematic review. Developmental medicine and child neurology, 58(Suppl 4), 53–60. https://doi.org/10.1111/dmcn.13051
- Heyworth, N., & Sanford, M. D. (1933). The Moro reflex in the new-born. The American Journal of Diseases of Children, 46(2), 337–340. https://doi.org/10.1001/archpedi.1933.01960020100007
- Ishikawa, T., Ogawa, Y., Kanayama, M., & Wada, Y. (1987). Long-term prognosis of asphyxiated full-term neonates with CNS complications. Brain & development, 9(1), 48–53. https://doi.org/10.1016/s0387-7604(87)80010-4
- Jeżewska-Krasnodębska, E., Krasnodębski, J. (2018). Niedojrzałość neuromotoryczna dzieci z ASD. Studium przypadku dziecka z zespołem Aspergera [Neuromotor immaturity in children with ASD. A case study of a child with Asperger's syndrome]. Forum Logopedy, 23. https://forumlogopedy.pl/artykul/niedojrzalosc-neuromotoryczna-dzieci-z-asd
- Jones, H. E., Harrow, C., O'Grady, K. E., Crocetti, M., Jansson, L. M., & Kaltenbach, K. (2010). Neonatal abstinence scores in opioid-exposed and nonexposed neonates: a blinded comparison. Journal of opioid management, 6(6), 409–413. https://doi.org/10.5055/jom.2010.0038
- Kiseleva, L. G., Chumakova, G. N., Solov’ev, A. G., Khar’kova, O. A., Gryzunova, E. M., & Khoreva, O. V. (2016). Абстинентный синдром новорожденных при табакокурении матерей во время беременности [Neonatal abstinence syndrome in maternal tobacco smoking during pregnancy]. Clinical Practice in Pediatrics, 11(2), 38–43. http://dx.doi.org/10.20953/1817-7646-2016-2-38-43
- Konicarova, J., & Bob, P. (2012). Retained primitive reflexes and ADHD in children. Activitas Nervosa Superior, 54(3-4), 135–139.
- Matuszkiewicz, M., & Gałkowski, T. (2021). Developmental language disorder and uninhibited primitive reflexes in young children. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 64(3), 935–948. https://doi.org/10.1044/2020_JSLHR-19-00423
- McGraw, M. B. (1937). The Moro reflex. The American Journal of Diseases of Children, 54(2), 240–251. https://doi.org/10.1001/archpedi.1937.01980020034003
- Nayeri, F., Shariat, M., Firozi, M., Kalani, M., & Ebrahim, B. (2015). Frequency of neonatal abstinence syndrome (NAS) and type of the narcotic substance in neonates born from drug addicted mothers. Iranian Journal of Neonatology IJN, 5(4), 1–5. https://dx.doi.org/10.22038/ijn.2015.3181
- Prechtl, H. F. R. (1965). Problems of behavioral studies in the newborn infant. In D. S. Lehrman, R. A. Hinde & E. Shaw (Eds.), Advances in the study of behavior (vol. 1., pp. 75–98). London: Elsevier/Academic Press.
- Romeo, D. M., Ricci, D., Brogna, C., Cilauro, S., Lombardo, M. E., Romeo, M. G., & Mercuri, E. (2011). Neurological examination of late-preterm infants at term age, European Journal of Paediatric Neurology, 15, 353–360 https://doi.org/10.1016/j.ejpn.2011.03.009
- Rousseau, P. V., Matton, F., Lecuyer, R., & Lahaye, W. (2017). The Moro reaction: More than a reflex, a ritualized behavior of nonverbal communication. Infant behavior & development, 46, 169–177. https://doi.org/10.1016/j.infbeh.2017.01.004
- Rönnqvist, L. (1995). A critical examination of the Moro response in newborn infants –symmetry, state relation, underlying mechanisms. Neuropsychologia, 33(6), 713–726.
- Salandy, S., Rai, R., Gutierrez, S., Ishak, B., & Tubbs, R. S. (2019). Neurological examination of the infant: A Comprehensive Review. Clinical anatomy, 32(6), 770–777. https://doi.org/10.1002/ca.23352
- Scaramella‐Nowinski, V. (2017). Understanding Electrophysiological Brain Wave Dysregulation in Children with Developmental Delays Can Open Windows to Their Minds and Promote Their Health, Learning, and Well‐Being. In: S. Goddard Blythe, Attention, balance and coordination. The A.B.C. of learning success (2nd ed., pp. 352–356). Hoboken: Wiley Blackwell.
- Tenenbein, M., Casiro, O. G., Seshia, M. M., & Debooy, V. D. (1996). Neonatal withdrawal from maternal volatile substance abuse. Archives of disease in childhood. Fetal and neonatal edition, 74(3), F204–F207. https://doi.org/10.1136/fn.74.3.f204
- Volemanová, M. A. (2020). Primární reflexy a jejich vliv na motoriku a řeč [Primitive reflexes and their influence on motor and speech development]. Listy Klinické Logopedie, 1, 37–44. https://doi.org/10.36833/lkl.2020.011