Moje dziecko ma odruch Moro. Co to znaczy i co mogę z tym zrobić?
opracowanie Maria Matuszkiewicz

Badanie odruchu Moro jest elementem oceny neurologicznej noworodków i może być wczesnym wskaźnikiem zaburzeń neurorozwojowych. Za nieprawidłową reakcję odruchu Moro u niemowląt uważa się jego brak lub osłabienie, lub wzmożoną reakcję w prawidłowym okresie występowania, lub utrzymywanie się dłużej niż do okresu, w którym jest zwykle hamowany. Nieprawidłowe wzorce reakcji i/lub hamowania odruchu Moro w pierwszym roku życia zaobserwowano u różnych grup niemowląt:
 

• apatycznych z hipotonią (niskim napięciem mięśniowym),
• z encefalopatią niedotlenieniowo-niedokrwienną,
• z krwotokiem wewnątrzczaszkowym,
• z wadami rozwojowymi mózgu,
• z urazami porodowymi,
• z ciężką zamartwicą porodową,
• z ciężką infekcją,
• ze spastycznym porażeniem mózgowym,
• z obrzękiem mózgu,
• urodzonych po długim i trudnym porodzie lub przez poród kleszczowy,
• z porażeniem Erba,
• ze złamaniem obojczyka lub kości ramiennej, lub uszkodzeniem stawu barkowego,
• urodzonych przez cesarskie cięcie,
• wcześniaków,
• matek uzależnionych od substancji takich jak: heroina, opioidy, kokaina, tytoń lub substancje lotne.

Bezpośrednio po urodzeniu i przez pierwsze 6 tygodni odruch ten składa się z dwóch faz: wyprostnej, z obustronnym wydłużeniem i odwiedzeniem kończyn oraz rozciągnięciem kręgosłupa często obejmującym odgięcie głowy, i zgięciowej, z przywiedzeniem kończyn i opuszczeniem głowy, której zwykle towarzyszy intensywny płacz dziecka. Między drugim i trzecim miesiącem wszystkie ruchy są zmniejszone, a ruchy kończyn dolnych zanikają. Płacz jest rzadszy i mniej intensywny, a czasami dziecko robi tylko płaczącą minę, ale nie płacze. Reakcja ta powinna zaniknąć około 12 tygodnia życia niemowlęcia.

Odruch Moro jest filogenetycznie starym wzorcem zachowania obecnym u wszystkich naczelnych, który służył objęciu i przytrzymaniu się opiekuna w sytuacji zagrożenia. Jednak ludzie nie żyją już na drzewach, a nasze niemowlęta nie muszą już stale lgnąć do matek, więc jest to reakcja biologicznie niepotrzebna u ludzi. Niepotrzebna, ale nadal występująca u niemowląt i silnie wpływająca na ich funkcjonowanie emocjonalne, ponieważ wiąże się ze wzrostem poziomu hormonów stresu we krwi. Tym bardziej jest to ważne, że odruch Moro może być wywoływany przez wiele bodźców: nagły głośny hałas (bodziec słuchowy), ból lub zmiana temperatury lub szorstki dotyk (bodziec dotykowy), ruch w polu widzenia lub zmiana światła (bodziec wzrokowy), pasywną stymulację przedsionkową lub aktywne ruchy dziecka, takie jak potrząsanie głową,  kopanie, kaszel i kichanie.

Badania wykazały, że odruch Moro można rozumieć jako aktywne zachowanie obronne reakcji walki lub ucieczki noworodka, który nie może gestykulować, aby komunikować się z matką. Teorię tę potwierdza fakt, że niemowlę uspokaja się po podniesieniu i przytuleniu przez matkę. Ponieważ odruch Moro jest zrytualizowaną niewerbalną formą komunikacji, służącą uzyskaniu przez dziecko ochrony, to sposób opieki nad niemowlęciem ma kluczowe znaczenie. W związku z tym dziecko powinno być chronione przed intensywnymi bodźcami sensorycznymi w pierwszych tygodniach życia. Komunikacja od dziecka do rodzica za pośrednictwem odruchu Moro i właściwa reakcja osoby dorosłej są pierwszymi krokami do ustanowienia więzi afektywnych i przywiązania u dziecka oraz więzi u rodzica.

Niewyhamowany odruch Moro u starszych dzieci i dorosłych powoduje nadmierne uwalnianie adrenaliny i kortyzolu, co może prowadzić do zwiększonego poczucia stresu, zagrożenia i strachu, a także zwiększonego lęku, wahań nastroju, reaktywności i wrażliwości, stałego bycia w stanie walki lub ucieczki, zmęczenia nadnerczy i spadku odporności. Starsze dzieci z niewyhamowanym odruchem Moro są nadmiernie reaktywne i nadwrażliwe na niektóre bodźce i sytuacje, w których te bodźce występują. Może to negatywnie wpłynąć na codzienne zachowanie i funkcjonowanie emocjonalne dziecka, powodując niepewność, niepokój, słabą zdolność adaptacji, słabą uwagę, ostrożność fizyczną, słabą regulację poziomu energii, labilne emocje, wahania nastroju, przeciążenie sensoryczne w ruchliwym i hałaśliwym otoczeniu oraz niski próg tolerancji na stres. Terapia mająca na celu obniżenie poziomu odruchu Moro może jednocześnie powodować obniżenie poziomu lęku i dyskomfortu psychicznego.

Badania wykazały wyższy poziom odruchu Moro niż u dzieci typowo rozwijających się w wieku przedszkolnym i szkolnym w różnych grupach dzieci z wyzwaniami rozwojowymi:
 

• z rozwojowym zaburzeniem językowym (DLD, SLI, afazja dziecięca),
• z dysleksją rozwojową,
• z trudnościami w uczeniu się,
• ze słabą kontrolą ruchów gałek ocznych,
• z niezdolnością do ignorowania nieistotnych informacji wizualnych,
• ze zmniejszoną dokładnością ruchów sakkadowych,
• z nadpobudliwością,
• z ADHD,
• z destrukcyjnym zachowaniem lub tendencją do wycofywania się w celu uniknięcia nadmiernych bodźców,
• z lękiem,
• z nieśmiałością i niską samooceną,
• ze spektrum autyzmu.

Terapia stymulacji i hamowania odruchów INPP zawsze rozpoczyna się od pracy nad niewyhamowanym odruchem Moro. Standardowo zaczynamy pracę z dziećmi w wieku 7 lat. Niekiedy dacydujemy się zacząć wcześniej (nawet z dziećmi w wieku 5 lat), jednak nie jest to standardowe postępowanie, gdyż ćwiczenia INPP są stosunkowo trudne, a wymagają regularności, dokładności i wolnego tempa wykonywanego ruchu. Zdarza się, że podejmujemy próby wcześniej, bo niewyhamowany odruch Moro znacznie utrudnia codzienne funkcjonowanie dziecka w środowisku domowym, a jeszcze bardziej w przedszkolu.

Burza mózgów wśród praktykujących licencjonowanych terapeutów INPP pozwoliła nam stworzyć listę zaleceń (zapewne niepełną), z których mogą skorzystać rodzice młodszych dzieci z podejrzeniem niewyhamowanego odruchu Moro, dla których procedury INPP są jeszcze za trudne:
 

• Dokładna diagnostyka neurologiczna.
• Zadbanie o spokojną atmosferę w domu.
• Prawidłowe reagowanie na pojawienie się odruchu Moro u dziecka: przytulanie, ciepłe i uspokajające słowa, dawanie poczucia zrozumienia (nie tłumaczenie dziecku, że “przecież nie ma się czego bać”).
• Unikanie przeciążenia sensorycznego i emocjonalnego dziecka.
• Zadbanie o regulację emocji dziecka poprzez nauczenie się jej przez rodziców (tylko wyregulowany rodzic może wspomóc regulację dziecka). Pomocni mogą być terapeuci traumy.
• Wizyta u osteopaty pediatrycznego, który ma szerokie doświadczenie w pracy z dziećmi oraz jest wyszkolony w pracy z odruchami.
• Ocena wrażliwości sensorycznej dziecka i zmniejszanie nadwrażliwości przez odpowiednio dobraną terapię sensoryczną (wyłącznie w oparciu o bodźce tolerowane przez dziecko), np. integracja sensoryczna, ocena foniatryczna lub trening słuchu, terapia taktylna.
• Kiedy tylko fizyczne możliwości dziecka będą wystarczające do wykonywania ćwiczeń w domu rozpoczęcie terapii stymulacji i hamowania odruchów INPP. Lista uprawnionych terapeutów: http://inpp.pl/licencjonowani_terapeuci_inpp-179.html

 
Bibliografia:

1. Akbuğa, E., & Eliöz, M. (2021). Otizm Spektrum Bozukluğunda Refleks Tabanlı Motor ve Gelişimsel Problemler: Fear Paralysis ve Moro [Reflex-based Motor and Developmental Problems in Autism Spectrum Disorder: Fear Paralysis and Moro]. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 22(4), 945–968. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.662070
2. Bartlett, D., Piper, M., Okun, N., Byrne, P., & Watt, J. (1997). Primitive reflexes and the determination of fetal presentation at birth. Early human development, 48(3), 261–273. https://doi.org/10.1016/s0378-3782(97)01865-3
3. Berne, S. A. (2006). The Primitive Reflexes: Considerations in the Infant. Optometry and Vision Development, 37(3), 139–145.
4. Bilbilaj, S., Gjipali, A., & Shkurti, F. (2017). Measuring Primitive Reflexes in Children with Learning Disorders. European Journal of Multidisciplinary Studies, 2(5), 285–298.
5. Brandes, B. L. (2015). The symphony of reflexes. Interventions for human development, autism, ADHD, CP, and other neurological disorders. North Charleston, South Carolina: Quantum Reflex Integration, Inc.
6. Calvin, N., & Ramli, Y. (2020). Detecting neurodevelopmental problems using the simple parent-reported screening tool in combination with primitive reflex assessment. Paediatrica Indonesiana, 60(1), 31–36. http://dx.doi.org/10.14238/pi60.1.2020.31-6
7. Chasnoff, I. J., & Burns, W. J. (1984). The Moro reaction: a scoring system for neonatal narcotic withdrawal. Developmental medicine and child neurology, 26(4), 484–489. https://doi.org/10.1111/j.1469-8749.1984.tb04475.x
8. Desorbay, T. (2013). A neuro-developmental approach to specific learning difficulties. International Journal of Nutrition, Pharmacology, Neurological Diseases, 3(1), 1–2.
9. Futagi, Y., Toribe, Y., & Suzuki, Y. (2012). The grasp reflex and moro reflex in infants: hierarchy of primitive reflex responses. International journal of pediatrics, 191562. https://doi.org/10.1155/2012/191562
10. Goddard Blythe, S. (2017). Attention, balance and coordination. The A.B.C. of learning success (2nd ed.). Hoboken: Wiley Blackwell.
11. Goddard Blythe, S. (2018). Odruchy, uczenie się i zachowanie. Okno do umysłu dziecka [Reflexes, learning and behavior. A window into the child’s mind]. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
12. González, S. E., Ciuffreda, K. J., Hernández, L. C., & Escalante, J. B. (2008). The Correlation between Primitive Reflexes and Saccadic Eye Movements in 5th Grade Children with Teacher-Reported Reading Problems. Optometry & Vision Development, 39(3), 140–145.
13. Grzywniak, C. (2016). Role of early-childhood reflexes in the psychomotor development of a child, and in learning. Acta Neuropsychologica, 14(2), 113–129. https://doi.org/10.5604/17307503.1213000
14. Hamer, E. G., & Hadders-Algra, M. (2016). Prognostic significance of neurological signs in high-risk infants – a systematic review. Developmental medicine and child neurology, 58(Suppl 4), 53–60. https://doi.org/10.1111/dmcn.13051
15. Heyworth, N., & Sanford, M. D. (1933). The Moro reflex in the new-born. The American Journal of Diseases of Children, 46(2), 337–340. https://doi.org/10.1001/archpedi.1933.01960020100007
16. Ishikawa, T., Ogawa, Y., Kanayama, M., & Wada, Y. (1987). Long-term prognosis of asphyxiated full-term neonates with CNS complications. Brain & development, 9(1), 48–53. https://doi.org/10.1016/s0387-7604(87)80010-4
17. Jeżewska-Krasnodębska, E., Krasnodębski, J. (2018). Niedojrzałość neuromotoryczna dzieci z ASD. Studium przypadku dziecka z zespołem Aspergera [Neuromotor immaturity in children with ASD. A case study of a child with Asperger's syndrome]. Forum Logopedy, 23. https://forumlogopedy.pl/artykul/niedojrzalosc-neuromotoryczna-dzieci-z-asd
18. Jones, H. E., Harrow, C., O'Grady, K. E., Crocetti, M., Jansson, L. M., & Kaltenbach, K. (2010). Neonatal abstinence scores in opioid-exposed and nonexposed neonates: a blinded comparison. Journal of opioid management, 6(6), 409–413. https://doi.org/10.5055/jom.2010.0038
19. Kiseleva, L. G., Chumakova, G. N., Solov’ev, A. G., Khar’kova, O. A., Gryzunova, E. M., & Khoreva, O. V. (2016). Абстинентный синдром новорожденных при табакокурении матерей во время беременности [Neonatal abstinence syndrome in maternal tobacco smoking during pregnancy]. Clinical Practice in Pediatrics, 11(2), 38–43. http://dx.doi.org/10.20953/1817-7646-2016-2-38-43
20. Konicarova, J., & Bob, P. (2012). Retained primitive reflexes and ADHD in children. Activitas Nervosa Superior, 54(3-4), 135–139.
21. Matuszkiewicz, M., & Gałkowski, T. (2021). Developmental language disorder and uninhibited primitive reflexes in young children. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 64(3), 935–948. https://doi.org/10.1044/2020_JSLHR-19-00423
22. McGraw, M. B. (1937). The Moro reflex. The American Journal of Diseases of Children, 54(2), 240–251. https://doi.org/10.1001/archpedi.1937.01980020034003
23. Nayeri, F., Shariat, M., Firozi, M., Kalani, M., & Ebrahim, B. (2015). Frequency of neonatal abstinence syndrome (NAS) and type of the narcotic substance in neonates born from drug addicted mothers. Iranian Journal of Neonatology IJN, 5(4), 1–5. https://dx.doi.org/10.22038/ijn.2015.3181
24. Prechtl, H. F. R. (1965). Problems of behavioral studies in the newborn infant. In D. S. Lehrman, R. A. Hinde & E. Shaw (Eds.), Advances in the study of behavior (vol. 1., pp. 75–98). London: Elsevier/Academic Press.
25. Romeo, D. M., Ricci, D., Brogna, C., Cilauro, S., Lombardo, M. E., Romeo, M. G., & Mercuri, E. (2011). Neurological examination of late-preterm infants at term age, European Journal of Paediatric Neurology, 15, 353–360 https://doi.org/10.1016/j.ejpn.2011.03.009
26. Rousseau, P. V., Matton, F., Lecuyer, R., & Lahaye, W. (2017). The Moro reaction: More than a reflex, a ritualized behavior of nonverbal communication. Infant behavior & development, 46, 169–177. https://doi.org/10.1016/j.infbeh.2017.01.004
27. Rönnqvist, L. (1995). A critical examination of the Moro response in newborn infants –symmetry, state relation, underlying mechanisms. Neuropsychologia, 33(6), 713–726.
28. Salandy, S., Rai, R., Gutierrez, S., Ishak, B., & Tubbs, R. S. (2019). Neurological examination of the infant: A Comprehensive Review. Clinical anatomy, 32(6), 770–777. https://doi.org/10.1002/ca.23352
29. Scaramella‐Nowinski, V. (2017). Understanding Electrophysiological Brain Wave Dysregulation in Children with Developmental Delays Can Open Windows to Their Minds and Promote Their Health, Learning, and Well‐Being. In: S. Goddard Blythe, Attention, balance and coordination. The A.B.C. of learning success (2nd ed., pp. 352–356). Hoboken: Wiley Blackwell.
30. Tenenbein, M., Casiro, O. G., Seshia, M. M., & Debooy, V. D. (1996). Neonatal withdrawal from maternal volatile substance abuse. Archives of disease in childhood. Fetal and neonatal edition, 74(3), F204–F207. https://doi.org/10.1136/fn.74.3.f204
31. Volemanová, M. A. (2020). Primární reflexy a jejich vliv na motoriku a řeč [Primitive reflexes and their influence on motor and speech development]. Listy Klinické Logopedie, 1, 37–44. https://doi.org/10.36833/lkl.2020.011